Walec z umocowaną na jego końcu korbą - maszyna prosta.
Jest to urządzenie do podnoszenia lub opuszczania ładunku zawieszonego na linie, lub na łańcuchu. Łańcuch lub lina są przewijane lub nawijane na obracający się bęben, napędzany ręcznie zazwyczaj przy pomocy korby - jak na ilustracji.
Najdawniej, bo już 2200 lat p.n.e., kołowroty stosowane były w Chinach, skąd prawdopodobnie zostały przeniesione na Bliski Wschód (IX wiek p.n.e.), między innymi do słynnych ogrodów Semiramidy, a później do basenu Morza Śródziemnego.
W Grecji około IV wieku p.n.e. skonstruowano olbrzymie katapulty miotające kamieniami, w których używano kołowrotów do naciągnięcia wyrzutni. Pisemna wzmianka o kołowrocie, znajduje się również w jednej z rozpraw Arystotelesa.
Archimedes udowodnił praktycznie ustalone przez siebie prawo dźwigni, spuszczając samodzielnie na wodę jeden z największych okrętów w ówczesnym świecie, trzymasztowiec Syrakuzja. Dokonał tego obracając kołowrót połączony ze statkiem skomplikowanym układem krążków linowych.
Kolejny opis kołowrotu znajdujemy w dziele Homera Mechanika wraz z opisami innych maszyn prostych i złożonych.
W zastosowaniu wojskowym kołowrót był wykorzystywany do późnego Średniowiecza. Do celów oblężniczych stosowano w tym okresie ciężkie kusze ze stalowym łukiem, tak sztywnym, że do jego naciągnięcia konieczny był kołowrót, połączony z łożem kuszy mechanizmem zębatkowym.
Zgodnie ze źródłami pisanymi, w III wieku kołowrót spełnił prawdopodobnie po raz pierwszy funkcję dźwigu osobowego. Opis pochodzi od irańskiego encyklopedysty z XIII wieku, który pisał o remoncie jednego z wysokich mostów:
"...większość robotników musiano opuszczać kołowrotami za pomocą wyciągów, w koszach i sieciach".
Równocześnie kołowrót znalazł zastosowanie w kopalnictwie, zarówno do wyciągania urobku rud metali, jak i jako urządzenie dźwigowe dla ludzi. Początkowo był to typowy kołowrót napędzany ręcznie, potem zastosowano duże koła ze szczeblami, po których wspinali się ludzie tzw. koła deptakowe, a w końcu, w miarę zwiększania się głębokości kopalń - przy użyciu siły czasem nawet 4 par koni.
W późniejszych latach, w wyniku zastosowania silników parowych, spalinowych, a w końcu elektrycznych, kołowrót przekształcił się we współczesne wyciągarki mechaniczne, stosowane jako samodzielne urządzenia dźwignicowe lub jako mechanizmy dźwignic złożonych, np. suwnic wyciągów itp.
Współcześnie kołowroty znajdują zastosowanie głównie na statkach do załadunku materiałów oraz podnoszenia kotwic, a niekiedy także do przyciągania i cumowania statków. Spotkać je można również przy wiejskich studniach jako urządzenia do wyciągania wody 
